YEREL MEDYADA TARİHSEL GELİŞİM

Türkiye’de yerel basının kökeni Osmanlı döneminde kurulan ilk gazetelere dayanıyor (Erinç, 2007) Tanzimat döneminde kurulmaya başlayan vilayet gazetelerinin özellikle Kurtuluş Savaşı döneminde büyük önem kazandığı ve bölgesel yayın kapasitesinin arttığı biliniyor. (Gündüz, 2007). Cumhuriyetin kuruluşunun ardından ise ülkedeki siyasi dönüşümün etkisiyle yeniden oluşum sürecine giren yerel basın özellikle çok partili dönemin başlangıcından itibaren artan yerel gazete sayısıyla birlikte ciddi bir gelişim gösteriyor (Uçak ve Erkal, 2019). Ancak, 1960 ve 1980 darbeleri ile birlikte basın özgürlüğünde yaşanan ağır gerileme yerel basındaki çoğu kurumun kapatılması veya yayın kapasitesinin daralmasıyla sonuçlanıyor (Erdem, 2007). 80 sonrasında etkili olmayan başlayan liberal politikalarla birlikte Türkiye’de basın için de yeni bir dönem başladı. Bu dönemde medyada sahiplik ve ticari yapıda yaşanan değişim, yerel basında hem finansal hem de kurumsal açıdan bir yeniden yapılanma süreci başlattı (Uçak ve Erkal, 2019). 80 ve 90’lı yıllarda görülen yerel basın kurumu sayısındaki artış ile yerel televizyon ve radyo kanalları gibi farklı mecra türlerinin oluşmaya başlaması yerel medyanın etki alanını güçlendirdi (Demirkent, 2007) 2000’li yıllarda dijitalleşme ve online platformların medya üzerinde yarattığı değişimler, yereldeki medya kurumlarında yayın mecraları ve haber üretim dinamiklerini de etkiledi. Bu süreçte, yerel ölçekte yayın yapan dijital haber platformu sayısı artarken, yazılı veya görsel işitsel mecralarda yayın yapan pek çok yerel kurum da dijital platformlar üzerinden yayın yapmaya başladı (Değirmencioğlu, 2011).

Yerel medyanın yıllar içerisinde gösterdiği bu dönüşüm ve gelişim sürecinin incelenmesi açısından yerel kurumların kuruluş tarihleri önemli bulgular içeriyor. Araştırma kapsamında yapılan masabaşı tarama sırasında incelenen veri tabanları ve kurumsal web siteleri üzerinden yerel medya kurumlarının kuruluş tarihlerine dair verilere ulaşıldı. Taramada ulaşılan bu veriler saha çalışması sırasında yerel medya kurumlarıyla yürütülen anketler aracılığıyla teyit edildi. Bu süreç sonucunda elde edilen bulgular yerel medyanın özellikle 90’lı yıllardan itibaren gösterdiği kurumsal gelişim seviyesini ortaya koyuyor.

Tüm mecra türleri arasında yerel gazeteler 'en eski kuruluş tarihlerine sahip' yerel medya kurumları olarak öne çıkıyor. 1918 yılına kadar uzanan kuruluş tarihlerine göre, 1920 ve 1970 yılları arasında kurulan ve hala faaliyet gösteren toplam 69 yerel gazete bulunuyor. 80'li yıllar boyunca da düzenli olarak artmaya devam eden yerel gazete sayılarının özellikle 1990’dan sonra ciddi bir ivme kazandığı görülüyor. Araştırma verileri taramada tespit edilen yerel gazetelerin yarısından fazlasının (tüm yerel gazetelerin %52'si), 1990-2020 arası dönemde kurulduğunu gösteriyor. 1990-2000 yılları arasında kurulan toplam 111 yerel gazete bulunurken, 2000-2010 yılları arasında kurulan yerel gazete sayısı ise bir önceki dönemde kurulan gazete sayısının iki katından daha fazlasına (toplam 279 yerel gazete) ulaşıyor. 2010-2015 yılları arasında 167 yeni yerel gazetenin kuruluşuyla devam eden bu gelişimde, özellikle 2015’ten günümüze kadar geçen son beş yılda kurulan yerel gazete sayısının fazlalığı (toplam 245 yerel gazete) dikkat çekiyor.

Tarama kapsamında tespit edilen yerel dergilerin kuruluş tarihleri ise, yerel ölçekte faaliyet gösteren dergilerin 1990'lı yılların başından itibaren gelişmeye başladığını gösteriyor. 1990’dan 2005 yılına kadar geçen dönemde kurulan yalnızca 6 yerel dergi bulunurken, yerel dergi sayısı özellikle 2005’ten itibaren artmaya başlıyor. 2005-2010 yılları arasında 10 yerel dergi daha kurulurken, son on yılda kurulan dergi sayısında (toplam 26 yerel dergi) ciddi bir artış olduğu görülüyor.

Yerel medyada görsel & işitsel alanda faaliyet gösteren mecraların gelişimi ise Türkiye’de özel televizyon ve radyo yayıncılığının başladığı yıllar ile paralellik gösteriyor. Bu doğrultuda, taramada tespit edilen tüm yerel televizyon ve radyo kurumlarının 1990 yılından itibaren kurulduğu görülüyor. Verilere göre, 1990 ve 2000 yılları arasında kurulan toplam 33 yerel televizyon kanalı bulunuyor. Benzer şekilde, taramada tespit edilen yerel radyoların çoğunluğunun (toplam 82 radyo kanalı) kuruluş tarihleri 1990 ile 2000 yılları arasında. Hem yerel televizyon hem de radyolarda 2000-2015 yılları arası kurulan kurum sayısının oldukça az olması ise bu dönemde yerel ölçekteki görsel işitsel yayın gelişiminin duraksadığını gösteriyor. Ancak bu duraksama verilere göre 2015’ten itibaren son beş yılda kurulan yerel televizyon (toplam 13 kurum) ve radyo (toplam 12 kurum) kanallarındaki artışla yeniden yükselişe geçiyor.

Yerel ölçekte faaliyet gösteren ilk dijital haber platformlarının kuruluş yılları ise Türkiye’de internet kullanımının yaygınlaştığı 2000’li yılların başına denk geliyor. Verilere göre, 2000- 2004 yılları arasında kurulan 59 yerel dijital haber platformu bulunurken, 2005-2009 yıllarında kurulan platformların sayısı toplam 127 kuruma yükseliyor. 2010 ile 2015 yılları arasında da artmaya devam eden (toplam 214 kurum) yerel dijital platformu sayısının özellikle 2015’ten günümüze kadar ani bir artış gösterdiği (toplam 362 kurum) araştırma bulguları arasında öne çıkıyor.